Jules Verne

Jules Gabriel Verne (Fransızca telaffuz: [ʒyl vɛʁn]; 8 Şubat 1828 - 24 Mart 1905), Fransız yazar ve gezgin.

Verne, Hugo Gernsback ve H. G. Wells ile genellikle bilim kurgunun öncüleri olarak adlandırılır. Eserlerinde ayrıntılarıyla tarif ettiği buluşlar ve makinelerin o sıralarda gelişmekte olan Avrupa sanayisi ve teknolojisine ilham kaynağı olduğu düşünülür. Özellikle uzay, hava taşıtları ve denizaltılar hakkında yazmıştır.

Daha çok Denizler Altında Yirmi Bin Fersah (1870), Dünyanın Merkezine Yolculuk (1864) ve Seksen Günde Devr-i Âlem (1873) romanlarıyla tanınır. UNESCO’nun çeviri kitap veritabanına (Index Translationum) göre eserleri en çok çevrilen ikinci yazardır.[1]

Eserleri 148 farklı dile çevrildi. Birçok icadı önceden tahmin ettiği için Bilim falcısı olarak anıldı...

Hayatı

Çocukluğu ve gençlik yılları

8 Şubat 1828’de Fransa'nın Nantes şehrinde doğdu. Varlıklı bir avukat olan Pierre Verne ile eşi Sophie Henriette Allotte de la Fuye’nin beş çocuğundan en büyüğüdür. Kış aylarında yoğun trafikli bir liman şehri olan Nantes’da, yaz aylarında ise Loire Nehri kıyısında yelkenlileri ve gemileri izleyerek geçirdiği çocukluğu, seyahat ve macera üstüne hayallerini ateşledi.[2] 12 yaşındayken tayfalık yapmak üzere bir gemiye binip evden kaçmaya yeltenen Jules Verne’in, babası tarafından yakalanıp gemiden indirildiğinde "bundan sonra yalnız hayal dünyasında seyahat edeceğine" dair ailesine söz verdiği rivayet edilir.[3] Bu hikâyenin gerçekliği hakkında şüpheler vardır.[4] Jules Verne'nin deniz ve macera tutkusunu kardeşi Paul de paylaşıyordu ve Paul sonunda bir deniz mühendisi oldu.[5] Jules Verne ise kısa hikâyeler ve şiirler yazmaya başladığı yatılı okul döneminin ardından 1846'da babasının işini devam ettirebilmek için hukuk öğrenimi görmek üzere Paris’e gitti.

Jules Verne, Paris'e gittikten sonra kısa sürede hukuk diplomasını aldı ancak bu süre içinde edebiyat hevesinin hukuka ilgisinden daha büyük olduğunu fark etti. Amcası aracılığıyla Paris edebiyat çevresi ile tanıştı.[5] Şahsen tanıdığı Victor Hugo, Alexandre Dumas gibi yazarların etkisinde tiyatro oyunları kaleme aldı ve bohem bir hayat sürdürdü. Baba mesleğini devam ettirmek yerine tiyatro ve edebiyata yönelmesine kızan babası maddi desteğini kesince geçimini yazarak karşılamak zorunda kaldı.

Yazarlığa, arkadaşı müzisyen Jean Louis Aristide Hignard ile birlikte tiyatro oyunları yazarak başladı. İlk tiyatro eseri 12 Haziran 1850'de sahnelendi. 1852-1855’te bir Paris tiyatrosunda sekreterlik yaptı. Bu dönemde komediler, operetler yazdı, kısa hikâyeler kaleme alıp dergilerde yayınlatmaya başladı. Bunların çoğu Paris’te çıkan Musée des familles adlı dergide yayınlandı.[4] Amerikalı yazar Edgar Allan Poe'nın eserlerini okuduktan sonra onun büyük bir hayranı olan Verne, Poe etkisinde yazılar üretmeye başladı.[5]

Bir gemi ile dünyayı dolaşmış olan Fransız seyyah Jacques Arago ile dost oldu. Bu dostluk ona, Paris’ten daha geniş ve ilginç dünyalar hakkında yazılar yazması için ilham verdi. Fransa dışına hiç çıkmamış olsa da hayal gücünü kullanarak başka dünyaları anlattı.

Evliliği, borsacılık yılları, ilk seyahatleri

1857’de iki kız çocuğu sahibi bir dul olan Honorine de Viane More ile evlendi. Eşinin borsacı erkek kardeşinin etkisi ile Paris Menkul Kıymetler Borsası’nda simsarlık yapmaya başladı ama edebi çalışmalarına ara vermedi.

1859’da arkadaşı Aristide Hignard ile birlikte ilk defa Fransa’nın dışına çıkarak, Britanya Adaları’nı gezdi. Bu seyahatin notlarını İskoçya Seyahati adıyla romanlaştırdı. 1861 yazında aynı arkadaşı ile çıktığı İskandinavya seyahati, eşinin doğum yaptığı haberinin gelmesi üzerine yarıda kaldı. Jules Verne’in, 5 Ağustos’ta dünyaya gelen oğullarına Michel adı verildi.

Balonla Beş Hafta

Verne, borsadaki işine devam ederken yirmiden fazla günlük gazeteyi, her türlü bilimsel yayını okuyordu. Astronomi, meteoroloji, fizyoloji alanlarındaki deney ve keşifleri yakından takip edip aynı zamanda coğrafya ile ilgileniyordu.[6] Okuduklarına dayanarak o günlerde Avrupalılar için gizemli bir kıta olan Afrika’da balonla yapılan bir seyahat hakkında kitap yazmayı düşündü. O yıl Fransız fotoğrafçı Nadar, adını "Dev" koyduğu bir sıcak hava balonu yapmaya çalışıyordu ve bu konu kamuoyunun çok ilgisini çekiyordu. Jules Verne, kitabı üzerinde çalışırken Nadar ile tanıştı. Bu ilişki sayesinde romanı için gerekli teknik bilgileri edindi. Yazdığı roman, coğrafi gerçekler, bilimsel buluşlar ve hayal ürünü bir hikâyeyi bir araya getiren yeni bir tür roman idi. Balonla Beş Hafta adlı bu eseri, daha sonraki çalışmalarında izlediği biçimin temelini oluşturdu.[7]

Yayıncı Hetzel

Yayınlatmaya çalıştığı kitabı çeşitli yayıncılar tarafından reddedilen Jules Verne’in edebi kariyeri yayıncı Pierre Jules Hetzel ile tanıştıktan sonra başladı. Balonla Beş Hafta, 1863 yılında Hetzel tarafından yayımlandı ve bir anda büyük başarı kazandı.

Kitabın başarısından sonra borsacılığı bırakıp kendisini tamamen edebi çalışmalara veren Jules Verne, Hetzel ile bir sözleşme yaptı ve yirmi yıl boyunca her yıl iki cilt fenni roman veya daha kısa sürede 40 adet fenni roman yazmayı taahhüt etti.[8] İlk olarak Dünyanın Merkezine Yolculuk (1864), Aya Seyahat (1865), Ayın Etrafında (1870) adlı kitaplarını yayımladı. Kitapçı Hetzel, yazarla yaptığı ilk sözleşmeyi içine daha parlak şartlar koyarak beş defa tekrarladı.

Jules Verne, ömrü boyunca ardı ardına eser vermeyi sürdürdü. Yapıtları arasında Denizler Altında Yirmi Bin Fersah (1870), Bir Gazetecinin Yolculuk Notları (1872), Seksen Günde Devr-i Âlem (1873), Esrarlı Ada (1875), Chancellor Kazazedeleri (1875), Michael Strogoff (1876), 15 Yaşında Bir Kaptan (1878) vardır.

Seyahatleri

Jules Verne 1859 ve 1861’de arkadaşı Aristide Hignard ile yaptığı ilk yurtdışı seyahatlerinden sonra Nisan 1867’de kardeşi Paul ile birlikte Amerika kıtasına seyahat etti. Verne’nin bu seyahatinin 26 günü gemide geçmişti ve sadece sekiz günde New York'u ve Niagara Şelalesi’ni görebildi. Ancak bu gezisi, Yüzen Şehir adlı kitabına Denizler Altında Yirmi Bin Fersah adlı romanındaki birçok fikre ilham sağladı.[9]

Yazar, 1872’de eşinin doğduğu şehir olan Amiens’e yerleşti. Kitaplarından elde ettiği kazançla St. Michel adını verdikleri bir yat satın aldı ve kendi hayatında da kitaplarındaki gibi maceralar yaşamak üzere yatı ile seyahatlere çıktı. Seyahatleri yeni kitaplarına ilham verdi.

1872’de Londra ve Woolwich, 1871-1873 arasında yayıncısı Hertzel’in davetiyle Manş Adaları’na geziler yaptı, 1876’da İngiltere kıyılarını dolaştı.

1878’de yatı ile uzun bir geziye çıkarak Lizbon, Tanca ve Cebelitarık’ı dolaştı. 1881’de Hollanda, Danimarka, Almanya’yı ziyaret etti.

1884’te yeniden yatıyla Akdeniz gezisine çıkarak Cezayir, Malta ve İtalya’yı dolaştı.

1883’te yayımladığı ve mekân olarak Osmanlı topraklarını seçtiği İnatçı Keraban adlı kitabındaki detaylı İstanbul tasvirlerinden ötürü yazarın Türkiye’ye de seyahat etmiş olduğu düşünülür,[10] ancak Verne’nin gerçekte hiç Türkiye’de bulunmadığı, bunun da onun hakkındaki efsane ve söylentilerden birisi olduğu söylenir.[4]

Son Yılları

1886’da evine döndükten sonra akıl hastası olan yeğeni tarafından vuruldu ve bu nedenle hayatının geri kalanında baston kullanmak zorunda kaldı. Tedavi için sürekli uğraştı. 1887’de yayıncısı Hetzel’in ve ardından annesinin ölümü üzerine karamsar bir dönemine girdi.

1888’de siyasete atılan Jules Verne, Amiens belediye meclisinde görev aldı. Tiyatrolar, okullar ve şehircilik gibi kültürel sorunlarla ilgilendi. 1889’da belediye sirkini kurdu. 1892, 1896 ve 1900 dönemlerinde de Meclis üyeliğine yeniden seçildi.[4]

İlerleyen şeker hastalığı sonucu 1902’de kısmen görme yeteneğini kaybeden yazar,[3] 24 Mart 1905’te Amiens’teki evinde hayatını kaybetti. Amiens’te La Madeleine Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Ölümünden iki yıl sonra mezarının başına bir heykeli dikildi. Heykelde Verne, mezarında doğrulmuş, bir elini yıldızlara uzatır biçimde betimlenir.

Eserlerinin Türkçe yayınlanması

Jules Verne eserlerinin Türkçeye çevrilip yayınlanmasının geçmişi 1875 yılını bulur. Ahmet İhsan Tokgöz Osmanlı son döneminde "Jules Verne tercümeni" namıyla bilinir olmuştu. Harf Devrimi’nden sonra eserleri yeni harflerle tekrar yayımlandı. En önemli Jules Verne çevirmeni, Ferid Namık Hansoy’dur. 1940’larda Jules Verne’in eserlerini çevirmeye başlayan Hansoy, yazarın elli eserini Türkçeye kazandırdı. Bertan Onaran da Jules Verne tercümeleri yapmıştır.

Yirminci Yüzyıl'da Paris

Yirminci Yüzyıl'da Paris romanı, kaleme alındıktan 130 yıl sonra yayımlanabilmiş bir eseridir. Verne, bu kitabı 1863 yılında kaleme almış ama yayıncısı Hetzel, fazla karamsar olduğu gerekçesiyle yayımlamayı reddetmişti. Eserin kaybolduğu sanılan yazması, 1990’da ailesi tarafından eski bir sandıkta bulundu. Eser, 1994 yılında Fransa’da yayımladı ve büyük ilgi gördü[4].

Bilimkurgu yazarlığı

Jules Verne ismi, kaynakların çoğunda Hugo Gernsback ve H. G. Wells ile birlikte bilimkurgunun babası olarak anılıyor olsa da öykülerindeki ayrıntıları bilimsel gerçeklere dayanarak kaleme alındığı için Jule Verne’nin bilimkurgu yazarı değil, bilim yazarı[11] veya teknoloji yazarı[12] olarak anılması gerektiği iddia edilir.

Filme alınan eserleri

Verne'nin romanları, pek çok filme esin kaynağı olmuştur. Bunların başlıcaları şunlardır :

• A Trip to the Moon (Aya Yolculuk), 1902, Georges Méliès
• Vynález zkázy (Jules Verne’in Muhteşem Dünyası), 1958, Karel Zeman
• 20,000 Leagues Under the Sea (Denizler Altında 20.000 Fersah), 1954, Walt Disney
• Around the World in 80 Days (80 Günde Devrialem), 1956, Michael Todd
• Journey to the Center of the Earth (Dünyanın Merkezine Seyahat), 1959, Henry Levin
• Master of the World (Dünyanın Hakimi), 1961, William Witney
• Mysterious Island (Esrarlı Ada), 1961, Ray Harryhausen
• Five Weeks in a Balloon (Balonda Beş Hafta), 1962, Irwin Allen
• In Search of the Castaways (Kaptan Grant'ın Çocukları), 1962, Robert Stevenson

Romanları

Michel Verne tarafından değiştirilen romanları

Ölümünden sonra yayımlanan romanlar

Atfedilen Romanlar

Öyküleri

Ölümünden sonra yayımlanan hikayeleri

Şiirleri

Oyunları

Jules Verne Mart 1905'te öldüğünde, el yazmalarının birçoğu yayınlanmayı bekliyordu ve bazıları zaten yayıncıya verilmişti. Bu romanların ve kısa öykülerin çoğu, yayımlanmadan önce yazarın oğlu Michel Verne tarafından düzenlendi. Orijinal versiyonlar onlarca yıl sonrasına kadar piyasaya sürülmedi.

Kaynakça